قهوه و سلامتی
بررسی تأثیر قهوه بر سردرد، تاثیرات مثبت و منفی
بهمن
شنیده‌اید که حافظ می‌گوید: «دردم از یار است و درمان نیز هم؟» قهوه و سردرد چنین رابطه‌ای دارند؛ قهوه گاهی عامل سردرد است و گاهی دوای مؤثر درمان آن.
در این مطلب مجله قهوه به همه جنبه‌های رابطه پیچیده این دو می‌پردازیم؛ اول از فواید قهوه برای سردرد حرف می‌زنیم، بعد بررسی می‌کنیم که قهوه چطور باعث سردرد می‌شود و جایگزین‌های آن برای افراد حساس چیست. با ما همراه باشید تا به پاسخ همه سؤال‌ها و ابهام‌هایتان برسید.
مطلب جامع پیشنهادی: ضررهای قهوه و فواید آن
فهرست عناوین
تأثیر مثبت قهوه بر سردرد | آیا قهوه سردرد را خوب می‌کند؟
سردرد عارضه یا بیماری بسیار شایعی است که احتمالاً تا امروز بارها آن را با علامت اصلی احساس درد خفیف تا شدید در سر یا ناحیه پیشانی تجربه کرده‌اید. فرقی ندارد که مشکل از سردرد تنشی معمولی باشد یا میگرن؛ وقتی سردرد دارید، یعنی رگ‌های خونی مغزتان متورم یا سفت شده‌اند و جریان خون را در مغز افزایش داده‌اند. فشار ناشی از این جریان خون بر عصب‌ها به صورت پیام درد به مغز ارسال می‌شود.
حالا می‌توانید حدس بزنید که چرا خیلی از افراد تجویز قهوه برای سردرد را چاره رهایی از آن می‌دانند؟
چون کافئین، رگ‌های خونی مغز را منقبض و کوچک می‌کند. بنابراین جریان خون محدود می‌شود و درد کاهش می‌یابد. البته این اثر در افرادی که فقط گاهی قهوه کافئین‌دار می‌نوشند، قوی‌تر است.
علاوه بر این، مصرف قهوه برای سردرد همراه با داروهای ضد درد مانند آسپرین، ایبوپروفن یا استامینوفن یا اکسِدرین (داروی سردرد میگرنی) میزان جذب و اثربخشی این داروها را بالا می‌برد و درد شما را سریع‌تر تسکین می‌دهد.
جالب است بدانید که شرکت‌های داروسازی از کافئین در تولید این مسکن‌های پرمصرف هم استفاده می‌کنند، چون پژوهش‌ها ثابت کرده است که کافئین، کارایی مسکن‌های سردرد و بازه اثربخشی آن‌ها را تا ۴۰ درصد افزایش می‌دهد.
مطلبی جامع در مورد این موضوع: تداخل قهوه با داروها
کار به جایی رسیده که پزشک متخصص سردرد در کلینیک کلیولند می‌گوید: «حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی گرم کافئین (معادل یک فنجان قهوه کوچک) در روز به کاهش و حتی پیشگیری از سردرد کمک می‌کند».
راستی شنیده بودید بعضی افراد مسن به بیماری بسیار نادری به نام سردرد هیپنیک (Hypnic headache) مبتلا می‌شوند که در نیمه‌شب با درد شدید بیدارشان می‌کند؟
این نوع سردرد به خوبی به کافئین پاسخ می‌دهد، تا جایی که کار به تجویز قهوه برای سردرد هیپنیک رسیده است! بله، پزشکان به این بیماران توصیه می‌کنند قبل از خواب یک فنجان قهوه بنوشند.
تأثیر منفی قهوه بر سردرد | قهوه باعث سردرد می‌شود؟
گفتیم که قهوه می‌تواند عامل سردرد هم باشد. این تأثیر منفی با سازوکارهای مختلفی پیش می‌آید که با مطالعات علمی ثابت شده و در ادامه همه را بررسی می‌کنیم.
کم‌آبی بدن با قهوه
احتمالاً می‌دانید که کافئین، ادرارآور است. پس اگر در مصرف قهوه زیاده‌روی کنید، ممکن است بدنتان به این دلیل، آب زیادی از دست بدهد و سردرد بگیرید. البته ویژگی ادرارآور قهوه با افزایش دفع منیزیم هم باعث سردرد می‌شود.
سردرد ناشی از ترک کافئین | اعتیاد به قهوه چیست؟
اگر مدام قهوه بنوشید، بدنتان به اثرات کافئین وابسته می‌شود. اما با کاهش یا قطع مصرف قهوه، دیگر خبری از اثر تنگ‌کننده کافئین بر رگ‌ها نخواهد بود. بنابراین جریان خون در مغزتان افزایش می‌یابد و فشار ناشی از آن بر عصب‌ها شما را دچار پدیده‌ای می‌کند که به سردرد ترک کافئین (Caffeine withdrawal headache) معروف است.
سردرد ترک کافئین به صورت درد ضربان‌دار یا نبض‌دار بروز می‌کند و ممکن است با علائم دیگری مانند حالت تهوع، درد یا ضعف عضلانی، خستگی یا خواب‌آلودگی، تحریک‌پذیری، بدخلقی، بی‌خوابی و مشکل در تمرکز همراه باشد.
این سردردها نزدیک به پنجاه درصد مصرف‌کنندگان منظم قهوه را پس از ترک کافئین درگیر می‌کنند، حتی اگر به اندازه یک فنجان در روز قهوه می‌نوشیده‌اند؛ وضعیتی که معمولاً ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آخرین مصرف کافئین شروع می‌شود و گاهی بیش از یک هفته ادامه می‌یابد. چون بدن شما برای سازگاری با نبود/کمبود کافئین به زمان نیاز دارد.
مصرف بیش از حد کافئین
اگر در روز فنجان قهوه‌تان را بیشتر از چهار بار پر می‌کنید، ممکن است دچار سردرد ناشی از مصرف بیش از حد کافئین (بالاتر از ۴۰۰ میلی گرم) شوید. حواستان باشد که این زیاده‌روی، تناوب یا دفعات ابتلا به سردرد را هم افزایش می‌دهد.
اما گناه نابخشودنی این بخش، شوک کافئینی با مصرف همزمان قهوه و نوشیدنی‌های انرژی‌زاست که عوارضی بسیار جدی‌تر از سردرد ساده دارد و ممکن است حتی باعث مرگ شود! پیشنهاد می‌کنیم که حتماً مطلب مصرف قهوه و انرژی زا را مطالعه کنید.
حساسیت به کافئین
طبیعی است که حساسیت بدن شما نسبت به اثرات کافئین با افراد دیگر متفاوت باشد. یعنی احتمال دارد بدن شما کافئین قهوه را دیرتر از دوستتان تجزیه کند و اثراتش بیشتر در بدن شما بماند.
گاهی هم افراد با افزایش سن نسبت به کافئین حساس‌تر می‌شوند و متابولیسم آن در بدنشان بیشتر طول می‌کشد. یعنی بدون افزایش مقدار قهوه همیشگی‌شان، دچار سردرد ناشی از مصرف بیش‌ازحد کافئین شوند.
مصرف افراطی داروها
یکی از جلوه‌های تأثیر منفی قهوه برای سردرد را زمانی تجربه می‌کنید که به مصرف بیش از حد یا مداوم نوعی مسکن و ترکیب کافئین قهوه با آن عادت کرده باشید. در این شرایط، پس از پایان اثر دارو دچار سردردی می‌شوید که به سردرد بازگشتی (Rebound headache) معروف است.
سردرد بازگشتی یعنی اول درد شما کمی تسکین پیدا می‌کند، اما پس از مدتی بدتر از قبل بازمی‌گردد. سردرد بازگشتی گاهی پس از کاهش یا ترک مصرف کافئین هم روی می‌دهد. در بخش‌های بالاتر، مطلب مفیدی را برای جلوگیری از این مشکل معرفی کرده‌ایم.
کم‌خوابی و سردرد
اگر سردرد میگرنی داشته باشید و به دلیلی دچار کم‌خوابی شوید، با مصرف قهوه رسماً خواب سالم را از خود می‌گیرید و به وضعیت حمله میگرنی نزدیک می‌شوید.
واکنش آلرژیک به کافئین | آلرژی به کافئین چه علائمی دارد؟
حتماً می‌دانید که حساسیت به کافئین با آلرژی به کافئین تفاوت دارد؛ وقتی از حساسیت حرف می‌زنیم، منظورمان میزان تحمل بدن شما به یک ماده و سرعت تجزیه آن است. اما آلرژی به کافئین بیماری یا وضعیتی است که علائم آزاردهنده‌ای مانند سردرد، بثورات پوستی، مشکلات تنفسی و مشکلات گوارشی مانند تهوع یا اسهال دارد.
البته آلرژی به کافئین بسیار نادر است، ولی افراد مبتلا به آن حتی با مصرف مقدار کمی کافئین هم واکنش‌ها و علائمی را که گفتیم، نشان می‌دهند.
قهوه برای چه کسانی مناسب نیست؟
با توضیحاتی که تا اینجا دادیم، می‌توان گفت قهوه برای بعضی افراد یا گروه‌ها مناسب نیست. اما دقیقاً چه کسانی؟
مبتلایان به سردرد میگرنی
بسیاری از پزشکان معتقدند که قهوه برای سردرد میگرنی مانند بنزین روی آتش است و مبتلایان را به پرهیز از مصرف کافئین توصیه می‌کنند. دلیل این اثر درست مشخص نیست، اما بعضی محققان می‌گویند که کافئین با مهار آدنوزین که گشادکننده رگ‌های خونی است، باعث تنگ شدن آن‌ها، فشار بر عصب‌ها و تشدید سردردهای میگرنی می‌شود.
اگر کسی را می‌شناسید که در ماه بیش از ۱۴ نوبت سردرد میگرنی را تجربه می‌کند، به او بگویید روزانه بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم کافئین (دو فنجان قهوه) مصرف نکند تا تعداد حملاتش بیشتر نشود.
ضمناً اگر سردرد فرد با آئورای میگرنی یعنی پدیده اختلال در بینایی و مشاهده تصاویر نورانی شروع می‌شود، ممکن است با مصرف زیاد قهوه به این حمله دچار شود.
افراد معتاد به الکل و قهوه
افرادی که دچار اعتیاد به الکل‌اند یا در مصرف آن زیاده‌روی می‌کنند، تجربه زیادی از حالت خماری الکل یا همان هنگ اوور (Alcohol hang over) دارند. این وضعیت معمولاً چند ساعت پس از مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی با علائمی مانند سردرد شدید، تهوع، تشنگی، خستگی و حساسیت به نور و صدا بروز می‌کند.
خیلی وقت‌ها فرد معتقد است باید برای رفع این سردرد و عوارض آزاردهنده دیگر، قهوه بنوشد، بدون آنکه دقت کند مصرف همزمان قهوه و مشروب خطرناک است. چرا؟ چون کافئین قهوه با تسکین موقتی سردرد و غلبه بر حس خستگی و خواب‌آلودگی، به فرد احساس تعادل کاذب می‌دهد.
در این شرایط فرد سطح مستی خود را درست نمی‌فهمد و ممکن است با رفتارهای پرخطر مختلف یا تصمیم‌های ظاهراً معقول به خود و دیگران آسیب برساند.
افراد حساس به کافئین/ مبتلا به آلرژی کافئینی
اگر به کافئین حساسیت دارید (بدنتان تحمل کافئین زیاد را ندارد) یا در اثر مصرف آن دچار واکنش‌های آلرژیک می‌شوید بهتر است به فکر کاهش میزان قهوه روزانه و کافئین کلی‌تان باشید.
افراد مبتلا به سردردهای خوشه‌ای یا سینوسی
افرادی که این نوع سردردها را دارند نباید به مصرف قهوه برای درمان یا کاهش مشکلشان امیدوار باشند:
- سردرد خوشه‌ای (سردردهای یک‌طرف جمجمه با الگوی درد خوشه‌ای یا چرخشی در اطراف، پشتو یا بالای چشم)؛
- سردرد سینوسی (سردرد ناشی از التهاب و عفونت سینوس‌ها).
بروز این دو نوع سردرد ناشی از ترشح برخی مواد شیمیایی یا بی‌تعادلی فشار در سینوس‌هاست و ارتباطی با فرایند معمولی درد میگرن یا سردرد تنشی ندارد. بنابراین کافئین قهوه اثری بر آن نمی‌گذارد.
بهترین جایگزین‌های قهوه برای سردرد
اگر به هر دلیلی از جمله سردرد نمی‌توانید قهوه بنوشید اما نوشیدنی‌ای آرام‌بخش برای تسکین نیاز دارید، قهوه بدون کافئین یا چای سیاه را امتحان کنید. تنوع بیشتری می‌خواهید؟ به این فهرست انرژی‌بخش و خوش‌طعم نگاهی بیندازید:
- چای‌های گیاهی بدون کافئین یا با کافئین کم مانند چای سبز، ماچا، چای بابونه (مناسب برای کاهش استرس)، چای نعنا (انرژی‌بخش طبیعی) و چای رویبوس (بدون کافئین با طعمی ملایم و خاص)؛
- جایگزین‌های گیاهی قهوه با طعمی شبیه قهوه و بدون کافئین، مانند قهوه کاسنی که از پودر ریشه گیاه چیکوری به دست می‌آید یا قهوه جو که عصاره جو برشته‌شده است.
- دم‌نوش‌های طراوت‌بخش و خوش‌عطر مانند زنجبیل و لیمو، دارچین و سیب، گل گاوزبان و لیمو عمانی؛
- هات چاکلت: ترکیب کاکائوی خالص با شیر و کمی شیرین‌کننده طبیعی یا پودر آماده در آب که کافئین بسیار کمتری نسبت به قهوه دارد.
راهکارهای مدیریت رابطه قهوه و سردرد
زیاد نگران نباشید؛ مدیریت رابطه پیچیده قهوه و سردرد، راهکارهای مؤثری دارد که به حفظ تعادل و دوری از این عارضه آزاردهنده کمک می‌کند:
- به میزان مصرف کافئین روزانه و تأثیرش بر بدن خود توجه کنید تا زمان بروز سردرد و عوامل تشدیدکننده یا کاهنده آن را بشناسید.
- اگر پس از مصرف قهوه دچار سردرد می‌شوید و این اتفاق به صورت مکرر پیش می‌آید، مصرف کافئین را به تدریج کاهش دهید و به حد اعتدال برسانید.
- حد مجاز مصرف قهوه برای افراد بزرگسال سالم و غیر باردار، روزانه ۴ تا ۵ فنجان قهوه (۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم کافئین) است.
- بدنتان را با نوشیدن آب کافی، هیدراته نگه دارید. منظورمان نوشیدن هشت لیوان آب در روز نیست؛ به ازای هر فنجان قهوه یا چای، یک لیوان آب بخورید تا اثرات کم‌آبی ناشی از کافئین جبران شود.
- قهوه را در ساعت‌های پایانی روز یا شب ننوشید تا خواب به‌موقع و آرامی داشته باشید. بهترین زمان خوردن قهوه را حتماً مطالعه کنید.
- قهوه‌تان را به طور مداوم، هرروز با مقدار تقریباً یکسان و در زمان مشخصی مصرف کنید تا دچار سردرد ناشی از ترک وابستگی نشوید.
- اگر بیش‌ازحد قهوه می‌خورید و سردرد می‌گیرید، وابستگی خود به کافئین را کاهش دهید.
- کافئین را نه ناگهانی، که به صورت تدریجی کاهش دهید تا سردرد و دیگر علائم ترک آن را تجربه نکنید. با کاهش ۲۵ درصد مصرف روزانه شروع کنید؛ مثلاً اگر هر روز صبح دو فنجان قهوه می‌نوشیدید، در هفته اول آن را به یک و نیم فنجان کاهش دهید و در هفته دوم به ۱ فنجان برسانید.
- در مدتی که وابستگی به کافئین را ترک می‌کنید با افزایش ساعت‌های استراحتتان مانع بروز علائم ترک مانند سردرد شوید.
- حواستان باشد فقط قهوه نیست که به بدن شما کافئین می‌رساند؛ منابعی مانند چای سبز، نوشابه، شکلات، داروهای مسکن ساده و حتی قهوه دکافئینه هم کافئین دارند.
- تنها راه درمان کامل سردردهای بازگشتی، کنار گذاشتن مصرف داروهای مسکن سردرد است که به مصرف افراطی‌شان عادت کرده بودید.
- روش‌های خانگی درمان سردرد مانند گذاشتن کیسه یخ روی سر، مالش روغن نعنا به شقیقه‌ها، پیشانی یا گردن و تکنیک‌های آرام سازی، مدیتیشن یا ماساژ برای مدیریت استرس را فراموش نکنید.
سخن پایانی
گاهی قهوه برای سردرد درمان است و گاهی عامل یا افزاینده درد آن. همه چیز به میزان مصرف کافئین و سطح تحمل بدن شما نسبت به آن بستگی دارد.
این مطلب با تکیه بر منابع علمی به‌روز و بررسی دقیق، در تحریریه مجله قهوه برای شما تهیه شده است تا محافظ سلامتی شما عاشقان قهوه باشد.
حالا نوبت شماست! تجربه شما از رابطه قهوه و سردرد چیست؟ راهکاری دارید که برایتان مؤثر بوده باشد؟ خوشحال می‌شویم نظراتتان را زیر این مقاله بخوانیم.
راستی اگر این مطلب برایتان مفید بود، آن را با عزیزانتان به اشتراک بگذارید؛ شاید همین مقاله راه‌حل سردرد یک نفر دیگر باشد.
سؤالات متداول
آیا قهوه برای سردرد بد است؟
در صورت مصرف کافئین بیش‌ازحد، ابتلا به میگرن یا حساسیت/آلرژی به کافئین، قهوه سردرد شما را بدتر می‌کند.
بهترین قهوه برای سردرد میگرنی چیست؟
با توجه به اثر تشدیدکننده قهوه بر سردردهای میگرنی، بهتر است به سراغ قهوه‌های کم‌کافئین یا بدون کافئین بروید و بیش از ۳ روز در هفته کافئین مصرف نکنید.
آیا کاپوچینو برای سردرد خوب است؟
در صورتی که سردرد شما از نوع تنشی (ناشی از تنش یا خستگی) باشد و مسکن‌های سردرد را همراه قهوه بنوشید، کاپوچینو سردرد شما را تسکین خواهد داد.
کاپوچینو سردردهای ناشی از مصرف بیش‌ازحد کافئین، قطع ناگهانی آن یا حملات میگرن را تشدید می‌کند.
چرا بعد از خوردن قهوه سردرد می‌گیرم؟
به دلیل مصرف بیش از حد کافئین، کاهش ناگهانی کافئین روزانه، کم‌آبی بدن، حساسیت یا تحمل پایین به کافئین، اثر افزودنی‌های قهوه، مصرف قهوه با معده خالی یا آلرژی به کافئین.
منبع:
https://www.webmd.com/migraines-headaches/triggers-caffeine
https://health.clevelandclinic.org/does-caffeine-help-headaches